Şehirlerde Doğal Gaz Dağıtım Basıncı Natura/ Gas Distribution Pressure in Cities r-----------------------7 Halis Güven, Yük. Müh. / BOTAŞ Genel Müdürlüğü L-----------------------� Doğal gaz kullanımına açılan şehir sayısının arttığı bu günlerde, şehir dağıtımında seçilecek basınç kademesinin tespiti de önem kazan maktadır. Şehir dağıtımında bugün dünyada iki basınç kademesi kullanılmaktadır. Bunlar, alçak basınç (LP) dediğimiz 50-150 mbar kademesi ve orta basınç dediğimiz 2-4 Basınç kademesi ni n seçi mi nde tüketici yoğunluğu öneml i bir etkendir. Orta basınç sisteminde kullanılan servis regülatörünün pahalı olması basınç kademesinin seçiminde önemli bir faktördür. Apartmanların yoğun olduğu, yani tüketici yoğunluğunun yüksek olduğu yerlerde orta basınç ekonomi k olmaktadır. Çünkü, şebekede boru çaplarının Orta basınç sisteminde dağıtım şebekesi dört küçülmesinin yanı sıra bir apartman bloğu gibi bar olarak d i zayn ed i lmekte, bölge regülatöründen çıkan dört bar basıncındaki gaz, uygun borularla doğrudan tüketiciye bağlanmakta ve tüketici ni n bina duvarında servis regülatörü ile kullanım basıncına düşürülmektedi r. Bu basınç mutfak ve münferit ısıtma sistemlerinde 21 mbar, merkezi kazanlarda ise 300 mbar'a kadar olmaktadır. Dört bar basıncın tüketici nin binası içine girişine müsaade edi lmemektedir. Alçak basınç sisteminde bölge regülatörü çıkışı 1 50 mbar'a kadar olmakta ve bu basınç yine uygun borularla doğrudan tüketici sayacına kadar götürülmekte ve sayaç regülatörü i le 21 mbar'a düşürülmektedir. Avrupa ülkeleri genell i kle alçak basınç sistemini kullanmakta, ABD ve diğer ülkelerde ise orta basınç daha ön plandadır. Doğal gaz dağıtım sisteminin eski olduğu şehirlerde dağıtım genellikle alçak basınçtır; çünkü malzeme teknolojisi o günkü şartlarda ekonomik bakımından bunu gerektiriyordu. Alçak basınçlı bu eski şebekelerde tevsi projeleri de yi ne alçak basınç olarak büyük bir tüketicinin tek bir servis regülatörü i le beslenebilmesi projeyi daha ekonomik kılmaktadır. Ayrıca, ülkemizde sıkça olduğu gibi tüketici yoğunluğu sürekli artan, yani bir iki katlı binaların yıkılarak, yerine daha yüksek katlı binaların yapıldığı yerlerde, sistem geniş aralıkta yük artışına olanak verdiğinden orta basınç sistemi tercih edilmelidir. Diğer yandan dört barda projelendirilen dağıtım şebekesi , gerektiğinde iki barda çalıştırılabilir ve tüketici yoğunluğunun artması durumunda i lave yatırıma ihtiyaç göstermeksizi n basınç dört bara çıkarılabili r. Ancak bu esneklik alçak basınç sisteminde sağlanamaz. Tüketici yoğunluğunun artması i hti mal i olmayan, daha düşük yerleşi m yoğunluklu, yani yüksek katlı bi naların az bulunduğu bölgelerde alçak basınçlı dağıtım sistemi , ekonomik olabileceğinden tercih edilebilir. Bu durumda bölgeye konacak bi r bölge regülatörü ile o bölge tüketicileri alçak basınçlı boru şebekesi ile beslenerek proje daha ekonomik kılınabilir. rögarlarında bi rikerek patlama tehlikesi yaratma riski azalmaktadır. Ayrı ca alçak basınçlı sistemlerde, şebekedeki basınç düşüşleri tüketici ci hazlarını daha çok etkilemekte, cihazların verimini düşürmektedir. Orta basınç sisteminde kullanılan servis regülatörü, tüketi m cihazlarına sabit basınç sağladığından bu cihazlar daha verimli çalışır. Orta basınçta kullanılan servis regülatörü, şebekede meydana gelen ani basınç düşmelerinde ve aşırı gaz çekişlerinde, gazı otomatik olarak keserek emniyet sağlar. Alçak basınç sisteminde kullanılan sayaç regülatörü ise basit bir basınç düşürücü olup, üzerinde herhangi bir koruma bulunmamaktadır. Buna mukabil fiyatları da servis regülatörü fiyatının takriben % 5-15 'i civarındadır. Gerek orta basınç gerekse alçak basınç dağıtım sistemlerinde, dünyada olduğu gibi ülkemizde de PE borular kullanılmaktadır. Yüksek yoğunluklu PE 80 polietilen boruların ülkemizde de üretiliyor olması şehir dağıtım şebekelerinde orta basınç sistemini eskiye kıyasla daha güvenilir kılacaktır. Bilindiği gibi SDR 11 borular4 bar da, SOR 26 borular da alçak basınçta kullanılmakta olup, bunların fiyatlarının kıyaslanması da dağıtım şebeke-sinde maliyet bakımından önemli bir unsurdur. Netice olarak, şehir dağıtım şebekelerinde basınç kademesinin tespiti yukarda belirtilen yapılmaktadır. Nitekim Ankara doğal gaz Her iki basınç kademesi ni n de ekonomik kriterlere göre ve şehir bazında yapılmalıdır. dağıtım şebekesi ni n alçak basınçlı olarak kriterler dışında, emniyet açısından olumlu projelendirilmesinde bu husus etken olmuştur. Bi l indiği gibi , halen doğal gaz kullanan şehirlerde, daha önce kısmen şehi r gazı kullanan Ankara dışındakilerde orta basınç kademesi kullanı lmaktadır. İlk defa gaz arzı yapılacak şehirlerde ise projelendirmeye esas alınan kriterler, şebekenin ekonomikliği ve güvenirliği, emniyeti olacaktı r. yanları olduğu gibi olumsuz yanları da vardır. Örneğin, orta basınç sisteminde, şebekede yangın meydana geldiğinde yangına müdahale alçak basınçlı sisteme nazaran daha zor olmaktadır, buna mukabil şebekede gaz kaçağı olması halinde, orta basınçtaki gaz topraktan dışarıya yani atmosfere daha kolay çıkmakta ve bu nedenle de civarındaki diğer altyapı Ancak tüm şehi rlerde tek bir basınç kade mesinin uygulanması düşünülüyorsa, ülkemiz şartlarında eğil imin orta basınç sisteminden yana olacağını umuyorum. n) Nisan 2003 Sayı 86 8 7 1 1.i Doğal Gaz, LPG & Fuel Oil Dergisi 1
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=