önem kazanmaktadır: - ekonomik refah da içinde olmak üzere güvenlikle ilgisi, örneğin petrole erişim gibi; stratejik değerlendirmelerdeki yeri ve olası karşıeların emelleri; - orrak değer yargılarını olumlu ve olumsuz yönde etkilemesi. Bu önemli kıstaslar Orta Doğu' da olduğu gibi büyük bir stratej ik yaklaşımı gerekli kılmaktadır. Orta Asya' nın yeni devlcrleri ile Azerbaycan' ın büyük miktarlarda doğal gaz ve petrol üretme potansiyelleri vardır. Kazaki stan' ın bi l i nen petrol rezervi 3.3 mi lyar, Türkmenistan' ın 1.4 milyar, Özbekistan' ın 300 milyon ve Azerbaycan' ın 1.2 milyar varildir. Kazakistan' ın bilinen doğal gaz rezervi 450 milyar m', Türkmenistan' ın 5.5 trilyon m', Özbekican' ın 2.5 eril yon m5 ve Azerbaycan· ın 555 milyar m:;, dür. Bu rakamlar bölgenin enerj i arzı açısından önemini vurgulamaktadır. Öce yandan, Barı dünyası enerj i güvenliği açısından yeni ham petrol kaynaklarına sürekli ilgi duymuştur. Bu ilgi bölgenin önemini artırmaktadır. Doğal gaz söz konusu olduğunda, Avrupa bölge üretiminin açıkça bilinen bir müşterisidir. Enerji arzında ve talebinde yakın geçmiş ve görünebilir gelecekteki gelişmeler, Avrupa Birliği dışından doğal gaz alımında hızl ı artışları göstermektedir. Avrupanın 2000 yı lında 35 milyar m-\ 2005 yılında 97 milyar m5 ve 2010 yılında da 163 milyar m5 doğal gaz açığı olması beklenmektedir. Avrupa Birliği içindeki doğal gaz haclarının gelişimi ulusal boyutta olup, ulusal düzeyde yeterlilik amaçlanmıştır. Oysa bu durum, topl ul uk içi nde bütünleşmeye yönelik gelişmelerle ve özellikle iç pazarın tamamlanması istekleri ile uyumlu değildir. Bazı üyelerin ve bölgelerin Avrupa' nın ana gaz boru hacları na erişimi yoktur veya sınırlıdır. Yukarıda belirti len nedenlerle Topluluk trans-Avrupa boru hacları için yönlendirici ilkeler ortaya koymuşcur. Topluluğun amacı, çıkış kaynaklarını ve taşıma yollarını çeşiclendirerek, enerji satan veya ileten Topluluk dışı ül kelerle bağları güçlendirmek, Topluluğa enerj i akışının güvenliğini sağlamaktır. Bugünden 2000 yılına kadar olan süre içi nde öncelik enerj i kaynaklarının ve yollarının çeşiclendiri lmesinc verilmiştir. Topluluğun bu önceliği, aynı zamanda siyasi ve stratejik önem taşımaktadır. Avrupa Topluluğunun kararları ve standardları , enerj i güvenliğini sağlamak için enerji kaynaklarının ve taşıma yollarının çeşiclendirilmesinin gerekli olduğunu göstermiştir. 21. yüzyılda dlinyadaki petrol ve doğal gaz üretiminde önemli artışların öngörüldüğü yer olan Orta Asya ve Hazar bölgesi , Avrupa' 11111 ekonomik refahı açısından önem raşımakradır ve bölgenin Avrupa' nın güvenliğinde öneml i bir rol oynaması beklenmektedir. Bu bakımdan, bu bölge stratejik bir varlık olarak tanımlanabilir. Avrasya' nı n geri bölgel eri nde bulunan bu enerj i kaynaklarının ve dışsacım yollarının denetimi, hızla Soğuk Savaş sonrası siyasetin önemli konuları ndan bi ri olma yol undadı r. 20. Yüzyı lın başlangıcı nda, İngi l i z İmparatorluğu ve Rusya' nı n jeopol i ti k çıkarları nı n Kafkaslar' da ve Orta Asya' da çarışcığı •• Büyük Oyun " da olduğu gibi, bugün Rusya ile Bacı arasındaki çekişme Avrasya' daki perrol yarakların, kimin denecleyeceği üzerinde olabilir. Dünya bugün Bacı ile Doğu arasında, ya doğal kaynakların G DOĞAL GAZ DERGİSİ SAY! 44 güncel 1 tüketimi için işbirliğini ya da kan ve kaynakların gereksiz yere rükecileceği bir çekişmeyi seçmek durumundadır. Kafkaslar' daki ve Orta Asya· daki bölgesel çatışmalar, dünyanın 21. yüzyı lda gerek duyacağı yaşamsal petrol ve doğal gaz kaynakları na Bacı nı n erişmesi ni engel leme tehlikesini raşımakcadır. Çeçenya' daki, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki ve Gürcistan' daki savaşlar Rus Ordusu tarafından başlatılmış veya rırmandırılmış olup, bu savaşların sonuçları ilcriki yıllarda boru haclarını kimin denecleyeceğini belirleyecektir. Bölgedeki gelişmeler, Rusya· nın bölgeyi deneclemekce çok istekli olduğunu göscermişcir. Bacı, Kafkaslar'daki ve Orta Asya'daki petrol sahalarına serbest ve adil bir erişimi sağlamak durumundadır. Bu kaynaklar 21. yüzyılın ilk yarısında ve sonrasında refahı sağlamak için çok büyük önem rnşımakradır. Avrasya' daki enerj i kaynaklarına erişim, Bacı ' nın Orta Doğu petrollerine bağımlı lığını azaltabileceği gibi petrol ve doğal gaz fiyaclarını n yı l larca düşük düzeyde kalması nı sağlayabilecektir. Bunun da ötesinde petrol gel i rleri bağımsızlığını yeni kazanan ülkelerin (Newly Jndependenc Scaces-NJS) refahlarını artıracak, bağı msı zl ıklarını güçlendirecektir. Yaratılan petrol zenginliği ile bölgedeki Rusya dışı ülkeler, gerek ekonomik gerek askeri açıdan Rusya' ya daha az bağımlı olacaklardır. Bağımsız ve kendi kendine yecen eski Sovyec devlecleri, petrol gelirlerinin desteğinde, Rusya'ya Kafkaslarda ve Orta Asya'da zorla bir erki bölgesi kurma olanağıııı tanımayacaklardır. Bu ülkeler yüzlerini Bacı' ya dönmüşlerdir, Bacı ile işbirliğine ve orrak değerleri yüceltmeye isteklidirler. Başarıları, ortak değerlerin oluşması ve demokrasi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Bu özellikler bölgeyi, büyük stratej inin odak noktasına gecirmekcedir. Güvenl iği ve özellikle enerj i güvenliğini amaçlayan büyük strateji gerekli güçbirliğini ve işbirliğini ayakta cucabilmelidir. TÜRKİYE' NİN STRATEJİK KONUMU Büyük stratejinin, yukarıda sözü edilen, enerj i kaynakları açısından zengin bölgelere erişmekte başarısı, bazı koşulların sağlanmasına bağlıdır: "Yaşamsal i lgi alanı " yaklaşımı bölgesel karşıclıkları yumuşatma, yerel ve bölgesel düzeyde olumlu siyasi sonuçları teşvik etme özelliğini taşır. - Güçbirliği yaparak dünya düzenini sürdürme gibi daha kapsamlı bir işlevden söz edilebil ir. Yeni dünya düzeninin bu yönü, doğal kaynakların uluslararası piyasalara akışını, bölgesel ekonomi k istikrarı ve ekonomi k gel işmeyi desteklemeyi öngörür. - Kaynağa doğrudan bir tehdit olması durumunda, sadece denizden müdalıele stratej isinin etkili olup olmayacağı belirgin değildir. Kıyıda bölgesel bir güçbirliği gerekebilir. Bu gözlemler, liberal yaklaşıma dayanan günümüz küresel scracepsının "Gliçbirliği" ve "İşbirliği" gerektirdiğini göstermektedir. Büyük stratej inin başarısı güçbirliğinin dayandığı temele bağlıdır. Büyük stratejinin yeni boyucları Türkiye· ye belirli avantajlar sağlamıştır. Bu avantaj lar konuma dayanmaktadır. Petrolü Akdeniz' deki uç noktalara taşıyan bir yer üstü boru haccı, I-Iürmüz Boğazı - Ümit Burnu lıaccıııa bir kara seçeneği oluşcurmakcadır. Irak-
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=