Makale hiçbir zarara uğramamış olsa bile cezai şartı isteyebilir. Alacaklı zararını ispat zorunda değildir. Cezai şart asıl borca bağlı olarak ve ancak bu borcun ihlali ile doğabilecek olan yan (fer'i) bir edimdir. Borçlu aksine sözleşme hükmü yoksa edimini ifa etmemede kusursuz ise alacaklı cezai şartı talep edemez. İhtirazi bir kayıt ileri sürmeden (dermeyan etmeden) diğer ifade ile cezai şart saklı tutulmadan asıl borç kabul edilirse cezai şart artık talep edilemez; sukut eder. Asıl borç sona ererse cezai şart da ortadan kalkar. Eğer ya al ya öde şartı cezai şart kabul edilirse, borçlu kusursuzluğunu ispat etmekle ödeme yükümlülüğünden kurtulmuş olacaktır. Asgari alım taahhüdünün cezai şart sayılmasının bir sonucu da taraflardan birinin tacir olmaması durumunda karşımıza çıkar. Cezai şart olarak kabul edilmesi halinde tacirlerin cezai şartın tenkisini isteme olanağı bulunmamaktadır. TTK.24. madde hükmünü TTK. 20/2 fı kradaki tacirin basiretli iş adamı gibi hareket mükellefiyetinin bir uzantısı olarak kabul etmek mümkündür. Ya al ya öde şartının hukuki niteliğ i cezai şartla örtüşmemektedir. özellikle alıcının satılanı teslim alma borcunun yerine getirmemesinin aynı zamanda kendisi için alacaklı temerrüdü oluşturması ve satın alınanı teslim alma borcunun alıcı açısından yan borç olması ya al ya öde şartın ı cezai şarttan faklılaştırmaktadır. Diğer yandan cezai şartın fer'iliği, asıl borca yaptırım olarak bağlı olması, borçlunun temerrüdü için ihtar keşidesine ihtiyaç duyulması, borçlunun kusursuz imkansızlığı ileri sürebilmesi, hakimin cezai şartı indirmesi gibi kurallar ya al ya öde şartı ile bağdaşır gözükmemektedir. Yargı kararlarında asgari alım taahhüdünün hukuki nitelendirilmesi yapılmamış olmakla birlikte içtihatlardaki ifadelerden yüksek mahkemenin asgari alım taahhütlerini sözleşmenin bir unsuru olarak ele aldığını söylemek mümkündür. Yargıtay ya al ya öde şartının akde vefa, sözleşmeye bağlılık çerçevesinde geçerli olduğunu kabul ile sözleşme şartlarına uyulması gerektiğine hükmetmiştir. (Yargıtay 19. HD.' nin 99/2733 E. 99/5334 K, 2002/ 4107 E. 2003/6996 Sayılı Kararları) Yargıtay'ın bu bağlamdaki kararları müstakar görülmektedir. 84 , ,. it ,.:ıh .. o l. Ya al ya öde şartının hukuki niteliği cezai şartla örtüşmemektedir. Özellikle alıcının satılanı teslim alma borcunun yerine getirmemesinin aynı zamanda kendisi için alacaklı temerrüdü oluşturması ve satın alınanı teslim alma borcunun alıcı açısından yan borç olması ya al ya öde şartını cezai şarttan faklılaştırmaktadır. Diğer yandan cezai şartın fer'iliği, asıl borca yaptırım olarak bağlı olması, borçlunun temerrüdü için ihtar keşidesine ihtiyaç duyulması, borçlunun kusursuz imkansızlığı ileri sürebilmesi, hakimin cezai şartı indirmesi gibi kurallar ya al ya öde şartı ile bağdaşır gözükmemektedir. 4. Tarafların Borçları Tarafların edim yükümlülükleri, genel olarak satış sözleşmesinin hükümleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Satıcı mebiyi (satılan malı) sözleşmedeki şartlarla alıcıya teslim etmek; alıcı da semeni (bedelini) sözleşmedeki şartlarla satıcıya ödemek (tediye etmek) ve satılanı teslim almakla yükümlüdür. Ancak al yada öde şartının özelde kendisine bağlanan bazı yükümlülükleri bulunmaktadır. Bunları şöylece sıralamak mümkündür: Satıcının borçları t Satılanı; sözleşmede belirlenen miktarda, sözleşmede belirlenen şartlarda, sözleşmede belirlenen süreçte temin yada tedarik etmek; bunun için plan ve programlar yapmak, t Satılanı alıcının emrine hazır tutmak ve alıcıya teslim etmek, t Alıcıya sözleşmelerdeki şartlarda alım tahsisi yapmak, t Sözleşmede düzenlenmiş olması haSelahattin AYDIN-Ya Al Ya Ode artı linde ya al ya öde yükümlülüğü nazara alınarak alıcıya belli oranlarda fiyattan indirim yapmak, Alıcının borçları t Sözleşmede tayin edilen satılanın , en azından asgari oranında, sözleşmede belirlenen sürede ve şekilde teslim almak, t Teslim almaması halinde asgari orana göre oluşan fark miktarın ı n bedelini ödemek, Görüldüğü üzere al ya da öde yükümlülüğü her iki tarafa hem imkan sağlamakta, hem de külfetler yüklemektedir. Satıcı bu şartla belli bir malı uzun süreli satma imkanı elde etmekte, kendi üstünde kalacak bir riski (muhafaza ve koruma gibi) bertaraf etmekte; alıcı da bir edime sürekli kavuşma imkanını elde etmekte, işletme sürecinde mal bulamama riskini bertaraf etmektedir. 5.Sonuç Ya al ya öde şartı, Borçlar Kanunu'nun tamamlayıcı kurallarının işin mahiyetine uygun düşmediği büyük ölçekli sürekli satım ilişkisi doğuran sözleşmelerde satıcının ve alıcının hak ve menfaatlerini dengeleyen sözleşme kurallarıdır. Kaynakça: 1. Tekinay/A kıııan/Burcuoğlıı/Altop Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler 7. Baskı İstanbul 1993 2. Tandoğan, Haluk; "Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri", Cilt 1/1 3. Baskı, Ankara, 1984 3. Yavuz, Cevdet; "Türk Borçlar Hukuku Özel Hükiiıııler" 5. Baskı, istanbul, 1997 4. Akyol, Şener; "Borçlar Hukuku Genel Hüküıııler" istanbııl, 1995 5. Havutcu, Ayşe; "Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Teıııerriit ve Müspet Zararların Tazmini" İzıııiı; 1995 6. Barlas, Nabi; "Para Borçlarının İfasında Borçlunun Temerrüdü ve Temerrüt A çısından Düzenlenen Genel Sonuçlar" istanbııl, J 992 7. İşgüzaı; Hasan; "Tek Satıcılık Sözleşmesi" Ankara, /989 ■ Doğal Gaz Dergisi Sayı 103 / Mayıs-Haziran 2005
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=