Makale Selahattin AYDIN İGDA~- Genel Müdür Danıırnanı GAZBİR Hukuk Danı ırnanı 1986 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk fakültesi'nden mezun oldu. I988-I996 yılları arasında İıtanbul'da serbest avukatlık yaptı. İGDArta 1996-1997 yılları arasında avukat, 1997-2004 yılları arasında Hukuk iıleri Müdürü olarak görev yaptı. Halen İGDA\'ta Genel Müdür Danıımanı olarak görev yapmaktadır. Selahattin Aydın, aynı zamanda Doğal Gaz Dağıtıcılar Birliği' nde (GAZBİR) danıımanlık görevini yürütmektedir. Doğal gaz piyasasının hukuk ve iıletmecilik yönleri ile ilgili çok sayıda çalııması bulunmaktadır. ÖZET Ülkemizde doğal gaz; niteliği gereği depo edilemeyen kaynak, itibariyle de ithal olan bir enerji kaynağıdır. Bunun anlamı, ancak kullanılan miktarda ithal edilmekte olması ve ithal edilen bu miktarın da tüketilme zorunluluğunun bulunmasıdır. Esasen ya alya öde şartı ülkemizin gündemine BOTAf ın doğal gaz ithaline ilişkin sözleşmeleri ile gelmiş ve tabiri caizse bu sözleşmelerle özdeşleşmiştir. Ya al ya öde şartına; enerji sektöründe satılanın bulunduğu yerden başka yere nakledildiği mesafeli satışlar açısından bakmak konumuz açısından önemlidir. 80 \\\\.do!_!.ıl~.ll.(.11111.tr Selahattin AYDIN •• Ya Al Ya Ode Şartı (Asgari Alım Taahhüdü) 1. Kavram Ya al ya öde şartı büyük ölçekli satım sözleşmelerinde özellikle de enerji alım satımında yaygın olarak kullanılan bir unsurdur. Büyük ölçekliden kastın iki anlamı bulunmaktadır. İlk anlamı sözleşmenin ölçekleme açısından büyüklüğü ifade edilmektedir. Sözleşmenin konusu gerek miktar gerekse meblağ olarak çok büyüktür.1OO bin ton buğday, 1 O milyon m3 doğal gaz, 1 milyon kWh elektrik gibi... Büyük ölçekliliğin diğer yüzü edimin (borcun konusu) ifasının belli bir sürece ya da evrelere yayılması ifasının ani değil, sürekli (sürekli edimli sözleşme) olmasındadır. Ya al ya öde şartının yer aldığı sözleşmelerin bir kısmı aynı zamanda mesafeli satışlardır. Nijerya'dan yüklenerek Roterdam limanına gelen bir tankerdeki petrolün alıcı tarafından teslim alınmamasının çok ciddi sorunlara gebe olacağı açıktır. Milletlerarası literatürde bu şart "lake or pay" klozu (clause) olarak isimlendirilmektedir. Ülkemizde ya al ya öde şartı yerine; al ya da öde, asgari alım taahhüdü, alım yükümlülüğü terimlerine de sıklıkla rastlanılmaktadır. Şart; alıcının, satılanı (mebi) ister teslim alsın, ister teslim almasın, satılanın bedelini (semen) ödeme borcu altında olmasıdır. Ya al ya öde şartını, satıcının belli plan, programlar ve hazırlıklar yapması, alıcısına imtiyazlar ve imkanlar sağlaması, satış garantisini vermesi, alıcının da satıcısından sözleşmede belirlenen ·-:--,iKtardaki edimi sözleşmede kararlaştırılan yer, zaman ve miktarda alması , almadığı takdirde almadığı miktarın dahi bedelini ödemesi şeklinde tanımlamak mümkündür. Satılanı teslim al, almıyorsan da bedelini öde diğer bir tanımlamadır. 2. Özellikleri Enerjinin çağımızda yaşamsal öneme sahip olduğunda herkes hemfikirdir. Denebilir ki globalleşmenin en ileri olduğu saha enerji sektörüdür. Büyük siyasetçimize izafe edilen elektriğin komünisti olmaz vecizesi globalleşme başlamadan globalleşmeyi en iyi tanımlayan kavramlardandır. Enerji insanoğ lunun en önemli gereksinmelerinden biri haline gelmiştir. Enerji kaliteli, belirlenen özellikleri taşıyan, her an hazır, güvenli, sürekli ve kesintisiz olmalıdır. Türkiye'nin de içinde olduğu bir çok ülkede enerji kaynaklarının kıtlığı, enerjinin ithal edilmek durumunda kalınması; enerji ile ilgili sözl eşmelerin ayrıntılı ve her ihtimali göz önünde bulundurularak tanzim edilmesini zorunlu kılmaktadır. Enerji yatırımlarının pahalılığı, ileri teknoloji ve bilgiye ihtiyaç duyulması bu bağlamdaki ilişkilerin özelliğini ve önemini daha da arttırmaktadır. Diğer yandan enerjinin elde beklemesi, büyük depolama ve stok maliyetini beraberinde getirmekte; bazen de stoklama mümkün olamamaktad ı r. Ülkemizde bu bağlamda doğal gaz; niteliği gereği depo edilemeyen kaynak itibariyle de ithal olan bir enerji kaynağıdır. Bunun anlamı, ancak kullanılan miktarda ithal edilmekte olması ve ithal edilen bu miktarın da tüketilme zorunluluğunun bulunmasıdır. Esasen ya al ya öde şartı ülkemizin gündemine BOTAŞ'ın doğal gaz ithaline ilişkin sözleşmeleri ile gelmiş ve tabiri caizse bu sözleşmelerle özdeşleşmiştir. Ya al ya öde şartına; enerji sektöründe _satılanın bulunduğu yerden başka yere nakledildiği mesafeli satışlar açısından bakmak konumuz açısından önemlidir. Ya al ya öde şartında sıklıkla, sözleşme konusunun tamamının değil de satılanı n belirlenen bir miktarının -ki bu genelde oransal olarak belirlenmektedir-teslim alınmasının hükme bağlandığı görülmektedir. Bu orana da asgari alım taahhüdü denilmektedir. Bu nedenle de alıcı satılanın tamamını olmasa bile sözleşmede belirlenen en az miktarını teslim almış ve tabi ki bedelini ödemiş olması halinde "ya öde" borcu altına girmeyecektir. Örneğin bir yılda 1 milyon kWh saat elektrik alımı konusunda yapılan bir anlaşmada asgari alım taahhüdü bu miktarın belli bir oranı(% 85 gibi) olarak tayin edilmekte, alıcının bu miktarda elektrik alımı gerçekleştirememesi halinde alımın► Doğal Gaz Dergisi Sayı 103 / Mayıs-Haziran 2005
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=